12. 1. 2022: Публіковали баданя документів тісячкы Чехословаків вязненых в ґулаґу, включно Русинів
Амнестії про Чехословаків зачали 3-го януара 1942-го року.
Чеськый Інштітут про штудіум тоталітных режімів (Institut pro studium totalitních režimů) і Западочеська універзіта в Пылзнї публіковали баданя документів совєтьской тайной поліції НКВД ку тісячцї із майже вісем тісяч чехословацькых обчанів, котры были вязнены в ґулаґу почас Другой світовой войны.
Інформовала о тім чеська державна пресова аґентура ČTK. Першу колекцію споминаных матеріалів можете найти за тым мотузком. Іде о колекцію документів совєтьскых тайных служеб, котры были здобыты почас сістематічной діґіталізації в Державнім архіві Закарпатьской области Україны в Ужгородї.
Матеріалы были публікованы при нагодї 80-ой рочніцї од выголошіня амнестії про Чехословаків вязненых в Совєтьскім союзї.
Обсягують і особны документы жертв
„Публікованы баданя документів обсягують наприклад протокол о затриманю, одпечаткы палцїв, фотоґрафії, протоколы з выслуховань, обвинїня, вырок суду, лист о пропущіню ці умертный лист з ґулаґу, як і рїшіня о регабілітації. Частёв документів суть і особны фотоґрафії а документы затриманых, котры сконфішковали орґаны НКВД,“ повів про аґентуру історік Адам Граділек, ведучій проєкту Чехословаци в Ґулаґу.
Подля Граділка представлютюь публікованы документы коло двадцять процент із вшыткых документів, котры дотуляють ся чехословацькых біженцїв до Совєтьского союзу.
Інштітут про штудіум тоталітных режімів на тім сполупрацує з Державным архівом Закарпатьской области. В тамтешнїм архівнім фондї суть документы НКВД на коло 5500 людей, котры втекли в роках 1939 аж 1941 до Совєтьского союзу перед націстами і мадярьсков окупаціёв, де пак были одсужены на три і веце років до робочіх лаґрів.
Робить на тім шпеціалный софтвер
Сістематічна діґіталізація в Ужгородї зачала на основі договору з Державнов архівной службов Україны, якый быв підписаный у 2020-ім роцї.
Документы і їх баданя мають приближыти судьбы тісячів незнамых жертв совєтьскых репресій, а так само уточнити кількость чехословацькых обчанів у ґулаґах, місця їх артештованя, їх смерть ці їх судьбы по пропущіню. Діґіталізованы матеріалы поступно обраблять компютеровый софтвер, на котрім ся іщі все робить на Катедрї кібернетікы Западочеськой універзіты в Пылзнї, і мав бы быти докінченый тот рік.
З наскенованых документів здобуде софтвер електронічный текст, котрый пак давать до датабазы, в якій мож выглядавати. Сайт з публікованыма документами є теперь у верзії тестованя.
Выбавив амнестії, одсудили го на смерть
Подля Іншітуту про штудіум тоталітных режімів было од 3-го януара 1942-го року до кінця 1944-го року при амнестії пропущеных коло 5000 обчанів бывшой Чехословакії. Перша волна пропущаня дотуляла ся передовшыткым людей із чеськых земель, в новембрї 1942-го року подарило ся выїднати і пропущіня Русинів.
Найменше 15 процент Чехословаків ся амнестії не дочекало і вмерли в лаґрах. Условіём про пропущіня быв вступ до чехословацького армадного корпусу, котрый ся формовав у російскім містї Бузулук. Дакотры із амнестованых вмерли почас того, як їх везли з лаґру до Бузулуку, ці по приходї, в дослїдку хворот і высилїня.
Тоты, котры пережыли, залучіли ся пак до боїв на выходнім фронтї. Многы вмерли коло Соколова, на Дуклї ці в далшых боях.
Вызначну роль при выїднаню амнестії про Чехословаків мав начальник чехословацькой воєньской місії в СССР – полковник Геліодор Піка. В роцї 1949 по выконштруованім комуністічным режімом суднім процесї дістав смертну кару.
Петро МЕДВІДЬ, ЛЕМ.фм. Ґрафічна і языкова управа: ред. АРК в СР.
